Later begint vandaag

Het woord euthanasie is afgeleid van het Griekse woord dat goede, gemakkelijke of gelukkige dood betekent.

Vanwaar mijn behoefte om meer te weten?

'Levenskwaliteit heb ik altijd belangrijk gevonden, maar nu die er niet meer is, heb ik beslist om in te slapen.'

Toen ik het verhaal van Bart Verbeeck zag op Koppen XL,  was ik erg ontroerd. Bart is een jongen waarbij het noodlot zeer vroeg toesloeg. Op zijn zestiende kreeg hij te horen dat hij botkanker had. Na een lange strijd blijkt dat chemo niet meer aanslaat en dat hij terminaal is. Bart wil waardig sterven en kiest voor een kunstmatige coma om zo in te slapen. Hij gaat daar erg volwassen mee om.

Boodschap op Facebook:'Ik laat jullie via deze weg weten dat ik van plan ben om morgen in palliatieve sedatie gebracht te worden, om zo rustig uit te doven. Blijf positief.'

Palliatieve sedatie is een soort trage vorm van euthanasie.

Phara De Aguirre mocht zijn laatste dagen filmen voor koppen xl. De reportage begint wanneer Bart aan de huisarts duidelijk maakt dat hij te veel pijn heeft om nog lang te blijven leven. Je krijgt te zien hoe de familie van Bart ermee omgaat en afscheid neemt en hoe Bart een inspuiting krijgt die hem doet inslapen. Drie dagen later, op zondag 12 december, is Bart overleden. Hij is 23 jaar geworden.

Ik vond na het kijken van deze reportage meer dan ooit dat mensen die constant in pijn leven het recht moeten hebben om die pijn te doen stoppen, het recht moeten hebben om euthanasie te plegen als ze dat wensen. (Ter verduidelijking: Bart heeft niet gekozen voor euthanasie, maar voor een kunstmatige coma waarbij zijn lichaam zelf heeft beslist wanneer hij zou sterven.) Ik heb het zelf van dichtbij meegemaakt dat een persoon in constante pijn moet leven en dat zet je aan het denken. Alleen is er een klein probleem. Zelf weet ik niet veel over euthanasie en zijn wetgeving. Daarom besloot ik een deeltje van mijn blog eraan te wijden.

Als leerkracht

Mijn media om meer te weten te komen over euthanasie zijn: de film ‘tot altijd’ en de lezing van Manu Keirse over Euthanasie en palliatieve zorg. Ik zal dus ook een deel van mijn blog wijden aan die palliatieve zorg.

Toevallig zag ik op tv ook een documentaire ‘I helped my daughter die’ over ouders die voor de hartverscheurende keuze staan hun zieke kind te laten sterven en daarvoor soms grote stappen moeten ondernemen. Dit heb ik ook mee in mijn blog verwerkt.

Waar ik zeker een antwoord op zocht was: Wanneer is euthanasie legaal en wie mag daarover beslissen? Ik zou ook graag weten hoe het gekomen is dat men in België euthanasie mag plegen, want dat is niet altijd zo geweest.

Tot altijd

Tot altijd is naast Ben X, de tweede succesvolle film van Nic Balthazar. Balthazar studeerde Germaanse talen aan de universiteit van Gent. Hij werd vooral bekend om zijn culturele programma’s en zijn inzet voor de opwarming van de aarde en het milieu.

De film gaat over de twee vrienden Mario en Thomas. Thomas wordt dokter en wanneer Mario last krijgt van een aantal kwaaltjes, gaat hij bij hem op consultatie. Thomas stelt vast dat zijn beste vriend aan multiple sclerose leidt. Een aandoeding die het centraal zenuwstelsel aantast, waardoor je kracht afneemt en je vaak in een rolstoel beland. Toch is het geen dodelijke ziekte en kan je een normale levensverwachting hebben. 

Hoewel dat ook voor Mario geldt, ziet hij zichzelf aftakelen. Hij stapt in de politiek en ijvert voor een wet dat euthanasie legaal wordt. Na een tijd vraagt hij zijn vriend dat als hij ooit echt niet meer kan, dat hij hem dan zal helpen om uit het leven te stappen. Voor zijn ouders is die gedachte ondraaglijk in het begin, maar ook zij moeten er uiteindelijk mee leren leven.

Op 28 mei 2002 krijgt Mario Verstraeten zijn wet erdoor en hij was tegelijk de eerste die ervan gebruikt maakte. België werd na Nederland het tweede land in de wereld waar euthanasie wettelijk werd. Wat dit verhaal zo bijzonder maakt is dat Mario niet terminaal is en toch kiest voor euthanasie. Het is hartverscheurend als Mario afscheid neemt van zijn zoontje en wanneer Iwein Segers een afscheidsspeech houdt.

Toch heeft Mario geen schrik om dood te gaan, maar ziet hij het als een verlossing.

'we hebben te vaak naar de sterren gekeken om nog bang te zijn van de nacht'

Krantenartikel: Mario Verstraete pleegt euthanasie 01/10/'02 - Maandagavond is in Gent Mario Verstraeten overleden. Verstraeten leed aan multiple sclerose en ijverde de laatste jaren van zijn leven voor een euthanasiewet. Die wet is sinds 23 september van kracht. Verstraete (39) overleed thuis, omringd door familie en vrienden. Mario werd de laatste maanden een mediafiguur. Daar heeft hij zelf voor gekozen. Net zoals hij ervoor koos dat alles volgens de letter van de wet zou gebeuren. Al is hij maandagavond behoorlijk creatief met de wet omgesprongen. Pas vandaag is de vergadering voorzien die de registratiedocumenten moet goedkeuren. Als de commissie daar vandaag groen licht voor geeft, is er niets aan de hand. De artsen die Mario de fatale medicijnen hebben gegeven, hebben immers wettelijk vier dagen de tijd om de papieren in te dienen. Problematisch voor de twee artsen wordt het echter als de commissie - om welke reden ook - de registratiedocumenten vandaag niét goedkeurt. Zaterdag wordt Mario gecremeerd. Bron:http://www.hbvl.be/archief/guid/mario-verstraete-pleegt-euthanasie.aspx?artikel=a2468330-8f75-4a41-a43d-f5b62b9d5fe2

Extra informatie over de wet

Wie kan voor euthanasie kiezen?

"Je moet ondraaglijk en uitzichtloos psychisch of fysiek leiden, zonder dat er een kans bestaat op herstel."

Dit is wat je terug zal vinden in de wetgeving. Dat psychische gedeelte is zeer belangrijk. Gevoelens van aftakeling en verlies van menselijke waardigheid vind ik een nog belangrijkere reden dan het fysiek leiden.

Welke voorwaarden zijn verbonden aan het uitvoeren van euthanasie ?

Hierboven werd al besproken dat je ondraaglijk en uitzichtloos moet lijden. Dat wil dus zeggen dat er geen enkele kans bestaat dat je weer beter wordt. En dan je psychisch (geestelijk) of fysiek moet lijden. Het moet dus steeds gaan over een ernstige en ongeneeslijke ziekte (of ongeval).

Als tweede is het belangrijk dat je meerderjarig bent. Hierover bestaat nochtans veel discussie. 68% van de Belgen vindt dat kinderen tussen twaalf en zestien jaar die ondraaglijk en ongeneeslijk lijden met toestemming van hun ouders om euthanasie moeten kunnen vragen. Er zijn daarover al wetsvoorstellen ingediend, maar er kwam tot noch toe geen resultaat over de brug.

Daarnaast moet je de euthanasie zelf aanvragen en wordt de nadruk gelegd op het feit dat het een vrijwillig verzoek moet zijn. Er mag geen druk van buitenaf komen. Het is daarbij belangrijk dat de patiënt op het moment van het verzoek handelingsbekwaam is (bijvoorbeeld: niet dement,...). Ook minderjarigen worden tot de groep van handelingsonbekwame gerekend. Indien je meerderjarig bent kan je vooraf een verklaring afleggen dat je euthanasie wil als je ooit in zo een situatie terechtkomt waarin je ondraaglijk en uitzichtloos lijdt (bijvoorbeeld: een onomkeerbare coma). Familieleden kunnen niet beslissen over het al dan niet plegen van euthanasie.

Bij die voorwaarden, moet je natuurlijk steeds een kanttekening maken. Want wat bedoelt men met ondraaglijk? Daar kan natuurlijk veel discussie over ontstaan, omdat iedereen er iets anders onder verstaat.

Wanneer hoe en waar?

91% van de gevallen van euthanasie gebeurt als het overlijden van de persoon op korte termijn verwacht wordt. (Toch betekent dit niet steeds dat de vraag wordt ingewilligd!) Amper 2% van de gevallen gebeurt na een vooraf vastgelegde wilsverklaring.

Euthanasie werd oorspronkelijk in het ziekenhuis waar men verbleef toegepast, maar de laatste tijd wil men vaker dat het thuis wordt gedaan. Op die manier kan iedereen op een intensere manier afscheid nemen.

Het proces verloopt in twee stappen. Tijdens de eerste stap verwekt de arts een coma, waardoor de patiënt in een diepe slaap terecht komt en geen pijn meer voelt. Daarna dient de arts een spierverslapper toe, waardoor ademhalingsspieren verlamd worden en de patiënt sterft zonder pijn, op een menswaardige manier.

Natuurlijk komt er ook heel wat voorbereiding aan te pas. De patiënt moet de tijd krijgen om afscheid te nemen en er moeten goede afspraken gemaakt worden, bijvoorbeeld over wie erbij zal zijn als de persoon inslaapt.

Kan een arts weigeren?

Een arts kan zeker weigeren omdat hij het gevoelsmatig niet aan kan. Men kan geen enkele arts verplichten euthanasie toe te passen. De patiënt heeft dan natuurlijk wel het recht een andere arts te raadplegen.


Waar is het legaal?

Enkel in Nederland, België en Zwitserland is euthanasie legaal. In deze 3 landen gelden dezelfde regels. Alleen in België moet er een 3e onafhankelijke arts bij betrokken zijn en in Zwitserland is er een optie dat ook mensen uit en ander land daar euthanasie laten plegen.

Meningen zijn verdeeld

Onze maatschappij

In België en Nederland is het overgrote deel van de bevolking pro euthanasie. Vooral oudere en gelovige mensen zijn tegen, hoewel dat zeker niet altijd het geval is. In België vindt 73% van de bevolking dat euthanasie kan.

De katholieke kerk

De gelovige mensen zegen: “het mag niet, in 1 van de 10 geboden uit de bijbel staat: Gij zult niet doden”. De christelijke mensen zijn van mening dat niet wijzelf, maar alleen god over hun leven mag beslissen. Daarnaast vindt de Katholieke geloofsgemeenschap het leven heilig, door god gegeven en dus altijd beschermwaardig. Ook wordt er gezegd dat het verkeerd is om in te grijpen in het “natuurlijke proces van sterven”. Er zijn ook Christenen die vinden dat het lijden niet verkort mag worden, omdat Jezus ook niet wegliep voor het lijden aan het kruis. Er zijn ook Christenen die het niet zo zien, maar bijvoorbeeld zeggen dat God het leven gegeven heeft, en dat dan juist ook betekent dat je het terug mag geven wanneer je er niets meer van kan maken.

De bisschoppen publiceerde op 16 mei 2002 een gezamenlijke verklaring waarin euthanasie wordt afgekeurd door de kerkgemeenschap. Palliatieve zorg is volgens hen de enige optie.

"Het gaat om een keuze tussen twee beschavingen, een beschaving van de mensen die van zichzelf helemaal meester willen zijn en een beschaving waar er voor een God en het bovenmenselijke nog plaats is. Ik denk dat het een uitwas is van een typische ontwikkeling. Ik zou bijna zeggen van een kankerachtige groei van het bewustzijn dat in de renaissance gelukkig ontwaakt is, maar nu bijna kankerachtige proporties heeft aangenomen, dat nu op hol slaat."

              -Kardinaal Daneels

De Islam

Euthanasie wordt absoluut niet toegestaan in de Islam. De enige die leven mag scheppen en terugnemen is God, hij is volgens de Islam degene die de mens heeft geschapen en hem weer tot zich roept. Volgens de Islam helpt het geloven in God bij het verdragen van de pijn met geduld en het besef dat God alles ziet brengt de gelovige dichter tot God als hij er slecht aan toe is. Wanneer een persoon lijdt, is dat een test om te zien hoe sterk zijn of haar vertrouwen en geloof in God is, daarom mag er volgens de Islam geen euthanasie worden toegepast.

Dox: I helped my daughter die

Kay, de moeder van Lynn, hielp haar dochter om te mogen sterven.

Lynn was erg ziek. Ze had ME en daardoor werd haar lichaam steeds harder verlamd. Het was niet dodelijk, maar ze wilde niet meer verder zonder levenskwaliteit. Lynn leefde namelijk al zestien jaar met pijn.
Omdat het in het Verenigd Koninkrijk niet legaal is euthanasie te plegen trekken moeder en dochter naar het buitenland. Lynn dient zichzelf een overdosis morfine toe. Haar moeder vond dat het heel lang duurde eer ze stierf en dacht dat haar dochter nog pijn had. Daarom diende ze haar daarna nog fijngemalen pillen toe en heeft ze haar nogmaals geïnjecteerd met morfine. Later werd de moeder aangeklaagd voor poging tot moord in Groot-Brittannië.

Als wat Lynn zelf heeft gedaan, haar dood niet heeft veroorzaakt is de moeder van Lynn volgens de wet schuldig.In het hogerhuis wilde men de wet stemmen om het wettelijk te maken naar het buitenland te trekken om daar iemand te helpen sterven. Het ging volgens hen om 'bijstand uit medeleven' en dat mag niet worden vervolgd. Men vond dit achteraf bekeken te gevaarlijk en de wet werd niet gestemd.

Kay strijdt voor de wet. Ze wil daarmee onderscheid maken tussen wie zwak is en wie beïnvloed wordt. Daarnaast wil ze dit ook voor familieleden die hun naasten willen helpen. Wanneer de wet erdoor zou komt moeten ze niet meer voor vervolging vrezen en zij zelf ook niet. Dan was haar hulp legaal!

Reactie Barones Campbell:

"Eens je de deur op een kier zet, keur je het goed en vertel je dat het geoorloofd is om gehandicapten en terminalen te laten sterven wanneer ze dat zelf willen. We moeten een duidelijk signaal geven dat het fout is iemand te helpen bij zelfmoord. Het is en blijft tegen de wet!"

De wet in het Verenigd Koninkrijk luidt: De handeling is legaal, maar er hulp bij krijgen niet.
Dit is volgens vele mensen onzinnig. Ze willen het zelf kunnen beslissen, maar als ze hulp nodig hebben, moeten ze die kunnen krijgen. Ze zijn vaak al zo ziek dat ze niet meer de kracht hebben op eigen houtje hun leven te beëindigen. Kay moet nu niet enkel de dood van haar dochter verwerken, maar ook de rechtszaak en het gevoel dat deze mensen haar geven: je hebt je dochter vermoordt. Toch geeft ze aan dat ze beter weet en dat ze er geen spijt van heeft. Ze heeft haar dochter verlost van de pijn en daar troost ze zichzelf mee.

Uiteindelijk wordt Kay wel vrijgesproken, maar de wet blijft onaangetast.

De meningen in het Verenigd Koninkrijk zijn echter verdeeld:

Stelling: Vrienden en familie moeten straffeloos kunnen assisteren

Ja: 48%
Nee: 45%
Geen mening: 3%

In België is dit ook strafbaar, zelfs wanneer de patiënt hier schriftelijk om vraagt. Hier is dan waar het verschil dat het wel door een arts kan gedaan worden indien hij de toestand van de patiënt 'goedkeurt' om tot euthanasie over te gaan.


Palliatieve zorg

"Palliatieve zorg is een benadering die de kwaliteit van het leven verbetert van patiënten en hun naasten die te maken hebben met een levensbedreigende aandoening, door het voorkomen en verlichten van lijden, d.m.v. vroegtijdige signalering en zorgvuldige beoordeling en behandeling van pijn en andere problemen van lichamelijke, psychosociale en spirituele aard."

                         -Wereldgezondheidsorganisatie

Concreet is het de zorg de je krijgt aan het einde van je leven. Het doel is om de pijn van patiënten zo veel mogelijk weg te nemen, zodat ze nog een waardig leven kunnen leiden. Het gaat niet om het nodeloos rekken van het leven, wanneer dit geen zin meer heeft.

Sinds 2005 wordt jaarlijks in oktober de internationale dag van de palliatieve zorg georganiseerd. Dit jaar was dat op 13 oktober.

Lezing Manu Keirse


Manu Keirse

Manu Keirse is een klinisch psycholoog. Hij is expert patiëntenbegeleiding, rouwverwerking en palliatieve zorg.
Zijn werk is vaak taboedoorbrekend. Hij schreef verschillende boeken over omgaan met ziekte en verlies. Zelf verloor hij zijn moeder aan kanker.
 'Later begint vandaag' gaat dieper in op vragen over palliatieve zorg, euthanasie en over hoe we zelf al de zorg voor later kunnen plannen. Hij heeft het over de laatste levensfase, palliatieve zorgen en euthanasie en daar bestaan nog vele misverstanden over.

Waarom?

Omgaan met de dood is één van de moeilijkste dingen in het leven. Ook in het onderwijs kan je hiermee in aanraking komen. Niet enkel wanneer een leerling hiermee geconfronteerd wordt, maar ook als je tijdens PAV het thema behandelt. Door deze lezing bij te wonen zou ik graag te weten komen hoe je ermee om kan gaan.

lezing

Later begint vandaag

hoe kom je tot je recht in de zorg?

Denk er op voorhand over na.

“Wie niet nadenkt over een toekomst zal er nooit één hebben”

Hoe komt je tot je recht in de zorg? Dat is een vraag waarbij je op voorhand goed moet nadenken. Je moet uitmaken wat je voor jezelf het belangrijkste vindt. Wil je vooral geen pijn hebben op het einde van je leven, je naasten niet tot last zijn of wil je mooie herinneringen nalaten? Het lijkt alsof je daar niets in de zeggen hebt, maar vandaag de dag heb je daar alles aan te zeggen!

We beseffen in onze samenleving te weinig dat ook jonge mensen plots dood kunnen gaan. We zeggen ‘tot straks hé’, maar beseffen te weinig dat dat soms niet de realiteit is. Daarom is het belangrijk dat we vooraf nadenken over de dood, deze bespreken en indien nodig een wilsverklaring schrijven.

Want enkel wie erover nadenkt heeft de kans mooie herinneringen na de laten: een zinvol afscheid, een waardig einde.

Blijf realistisch

“Een mens ziet anderen sterven en denkt er nooit aan dat hij zelf kan sterven.”

Als je te horen krijgt dat je ernstig ziek bent, moet je realistisch blijven. Ook al heb je 90% kans om te overleven, er is altijd die 10% waar weinig mensen rekening mee houden. 

Waarom zijn mensen bang om na te denken over de dood?

Er is een kloof tussen wat mensen verwachten en wat de realiteit is. ‘Tot vanavond schat’ is niet altijd het geval. We zijn vergeten dat ons leven vergankelijk is. In een kerngezin van vandaag hoort de dood ook niet meer bij het leven. Grootouders komen vaak in een rusthuis terecht en sterven daar, i.p.v. thuis.  Dat de dood niet meer bij ons leven hoort wordt duidelijk als je onderstaande feiten bekijkt:

Hoe mensen willen sterven:

• Warm in hun bed;
• Tegelijk met hun partner als ze daar klaar voor zijn;
• Zonder aftakeling.

Hoe mensen werkelijk sterven:

•  74% sterft in zorgvoorziening
•   Meestal na een chronische ziekte
•  1/3 is op het einde van zijn leven incontinent
•  40% van de mensen kunnen zich niet meer uitdrukken en niet meer zeggen wat ze willen.

Daarnaast is er een zeer grote evolutie in de medische zorg. Genezing is eigenlijk nog maar honderd jaar oud. De dokter is de nieuwe God geworden en we hebben het gevoel dat ze alles kunnen genezen. Voor elk orgaan is er dan ook een andere specialist, maar wie ziet er nog de hele mens? Men krijgt hierdoor de indruk dat je van het sterven kunt genezen.

Vb. Een persoon die kanker heeft overwint, maar hervalt. Eigenlijk is er niets meer aan te doen, de persoon is terminaal en komt in ademhalingsmoeilijkheden. De dokters zouden op dat moment eigenlijk moeten zeggen: We zijn zover gegaan als redelijk is. Laat ons er nu voor zorgen dat we de laatste uren van de persoon zo comfortabel mogelijk maken. Wat ze echt zeggen is helemaal het tegenovergestelde: We moeten haar aan de beademing leggen en haar hartfalen zo agressief mogelijk behandelen. Het gevolg daarvan is dat de vrouw enkel nog afziet, maar ze kan niet reageren. Ze krijgt 3 maal per dag 15 minuten bezoek en sterft in eenzaamheid. Wanneer men dit niet had gedaan, had ze kunnen sterven in familiale kring. Iemand die ooit een waardige en vriendelijke vrouw was, sterft onwaardig en laat haar familie geen goede herinneringen na over de laatste maanden. Er is een recht dat men niemand mag ontnemen en dat is het recht gerespecteerd te worden.

Je vraagt je waarschijnlijk af waarom dat gebeurt. Dat gebeurt te vaak omdat artsen beter opgeleid zijn in het technische dan in de begeleiding in de laatste periode van je leven. 

Je kan hier iets aan doen!

"Het belangrijkste is: je kan hier iets aan doen!"

Je hebt recht op informatie over wat je te wachten staat wanneer je ziek bent. Je hebt het recht bepaalde hulp te weigeren en je hebt het recht iemand aan te duiden die het voor jou doet als jij het zelf niet meer kan.

De informatie die we krijgen, begrijpen we ook niet altijd. Wanneer een dokter zegt dat iets positief is, denken vele mensen dat het goed nieuws is, terwijl positief in de dokterswereld wil zeggen dat je iets ernstig hebt. 

Hoe kan je er iets aan doen?

Je kan dit door een wilsverklaring af te leggen. Velen verwarren dit met een verklaring voor euthanasie. Een wilsverklaring is eigenlijk een duidelijke omschrijving van wat je wel en niet wil indien je iets ernstigs meemaakt. Dat gaat niet om het sterven zelf, maar om wat er vooraf gaat. Sterven duurt immers maar een seconde. Dokters zijn verplicht dit na te leven en het kost niets. Je mag het zeker ook niet verwarren met een testament, er staat enkel in wat je met je eigen lichaam wil. Laat anderen daarbij niet oordelen, oordeel wat voor jezelf het beste is.

Wat staat er in een wilsverklaring?

Je spreekt volgende dingen af door een wilsverklaring te schrijven:

• Wil je je organen na je dood afstaan voor transplantatie?
• Wat moet er na je dood gebeuren met je lichaam? (cremeren, begraven?)
• Eventueel euthanasie?
• Wat zijn jouw waarden en opvattingen? Wil je zo lang mogelijk leven of wil je waardig sterven?
• Wie is je vertegenwoordiger? Dit is de persoon die zal zeggen wat er moet gebeuren als je het zelf niet meer kan. De volgorde van vertegenwoordiger is: partner, meerderjarig kind, ouders, meerderjarige broer of zus. Dit is zeer belangrijk omdat naasten hier geen ruzie over mogen maken, want indien ze er zelf niet uitkomen mag de dokter beslissen wat er met je gebeurt. Dit is zo omdat nabestaanden dan een beslissing kunnen nemen omdat ze daar zelf voordeel uit halen (vb. erfenis)
• Welke behandelingen wil je nog wel of juist niet meer?

Als je noteert dat je niet meer wil afzien, betekent dit niet meteen dat men tot euthanasie zal overgaan. Men zal dan palliatieve zorg toedienen. Euthanasie moet je altijd schriftelijk laten vaststellen en die vaststelling moet elke vijf jaar hernieuwd worden. Dokter zullen ook niet zomaar tot euthanasie overgaan als je dat hebt opgenomen in je wilsverklaring. Ze moeten steeds in orde zijn met de wet (zie stukje over euthanasie). 

Wanneer?

“De meest terminale ziekte is het leven..”

Het juist moment is nu! Je hebt geen controle over de dood en die kan toeslaan wanneer je het het minst verwacht. Handel daarom nu al. Een wilsverklaring (geldt niet voor euthanasie) blijft heel je leven geldig.

Waar?

Je hoeft de wilsverklaring helemaal niet aan een notaris te overhandigen of bij de gemeente te laten registreren. Het is wel belangrijk dat je anderen hiervan op de hoogte brengt en je geeft je vertegenwoordiger best een kopie. Bewaar het op een plaats waar naasten het kunnen terugvinden als jij het niet meer zou kunnen zeggen.

Meer informatie over deze zorg vind je op: www.paliatief.be

 

Kinderen vertellen over de dood

Wanneer je het niet leert aan een kind om met de dood om te gaan, kunnen ze dit later ook niet. Het is zo belangrijk dat je kinderen de juist informatie geeft. Anders moeten ze een sterfgeval in hun eentje verwerken.

Er zijn vier sleutels om deuren te openen:

• Luisteren;
• Correcte info geven;
• Genegenheid tonen;
• Herinneringen geven.

Is er leven na de dood?

De dood maakt nooit een einde aan de relatie. Het allerbelangrijkste is dat he mensen meegeeft hoeveel je van ze houdt en dat je hen mooie herinneringen geeft. Op die manier leef je verder na de dood.

Suggesties

• Afscheidsbrief;
• Bandje inspreken;
• Schatkist met foto’s;
• Boek met boodschap;
• Geschenkjes voor in de toekomst;

·         Kinderen het gevoel geven dat je altijd van hen zal houden.

 “Er is dus zeker toekomst na de dood en die toekomst begint vandaag.”

Besluit

Heel kort samengevat zei Manu Keirse dat hij tegen onzinvolle behandelingen is wanneer patiënten terminaal ziek zijn en dat men dan palliatieve zorg moet krijgen. Vaak hebben artsen wel zicht op het technische aspect van het behandelen van een ziekte, maar kijken ze niet meer naar de mens zelf. 

Over het algemeen vond ik dit een zeer leerrijke en boeiende lezing. Meneer Keirse weet waarover hij het heeft en heeft heel veel ervaring. Op sommige momenten vond ik dat hij wel kort door de bocht ging. Hij had het op een bepaald moment over de vergrijzing en zei: "als alle behandelingen die niet zinvol waren om te overleven zouden worden stopgezet, zou er genoeg geld zijn voor de vergrijzing en dus de mensen in de rusthuizen." 

Ik kan hem hierin vinden in de zin: mensen kunnen beter minder lang leven, maar een goed leven hebben dan een lang en pijnlijk leven. Maar wanneer een persoon terminaal ziek is en juist kracht put uit de hoop die hij krijgt door deze 'onzinvolle' behandelingen vind ik deze wel zinvol. Het is niet altijd zo dat terminaal zieke personen gedurende de hele behandeling afzien. Zij kunnen des te meer genieten van de goede momenten die er nog zijn en willen wel zo lang mogelijk blijven leven. Dat onderwerp ligt bij mij wel erg persoonlijk omdat ik het zelf heb meegemaakt met mijn grootmoeder. Zij was terminaal en zonder chemotherapie en andere behandelingen had zij nog slechts enkele maanden kunnen leven en niet genoeg tijd gehad om afscheid te nemen, terwijl ze met de chemokuren e.d. nog vier jaar heeft geleefd. Natuurlijk heeft zij ook geleden, maar voor haar waren dat vier heel zinvolle jaren. Het hangt volgens mij dus echt van persoon tot persoon af of je kan zeggen dat verdere behandelingen bij terminale patiënten zinvol zijn of niet. 

Manu Keirse heeft wel stilgestaan over hoe je kinderen het best hierbij betrekt, maar de link naar hoe leerkrachten daarin konden helpen was er heel weinig, daarom heb ik ook zelf nog wat informatie opgezocht over hoe leerkrachten leerlingen kunnen steunen wanneer ze te maken krijgen met overleden of terminaal zieke naaste.

Helpen als leerkracht 

Er kunnen problemen ontstaan wanneer:

    * kinderen de gevoelens moeten verdringen (door het kind zelf of door de omgeving);

    * de herinnering aan de overleden persoon niet levend gehouden wordt;

    * de leefomstandigheden erg veranderen;

    * het kind verantwoordelijkheden en taken op zich moeten nemen die niet horen op hun leeftijd.

jongeren beseffen heel goed wat ‘dood zijn’ is, pubers hebben namelijk een volwassen doodsbesef. Toch verdringen zij het idee dat het kan gebeuren in hun onmiddellijke omgeving.

Gevolgen die invloed hebben op het schoolse gebeuren kunnen zijn:

    * depressie;

    * terugtrekken;

    * niet weten hoe omgaan met de emoties en dan maar ‘anders’ reageren;

    * geen emoties tonen aan de buitenkant;

    * schoolprestaties kunnen achteruit gaan;

    * aandachts- en concentratieproblemen;

    * terugvallen in een ontwikkelingsstadium dat reeds voorbij is;

    * wisselend gedrag vertonen;

Deze gedragingen zijn volkomen normaal. Het is pas wanneer veel symptomen tegelijkertijd voorkomen dat contact met een deskundige nodig is. Zeker wanneer deze lange tijd aanwezig zijn en belemmeren dat het kind normaal kan functioneren.

Aanpak

Het verwerking van verlies is een levenslang proces. Daarom mag ‘de dood’ geen taboe zijn in de lessen. Als er nooit over gepraat wordt in de lessen, weten de leerlingen ook niet wat het is en hoe ze ermee moeten omgaan. Indien de leerling er uiteindelijk mee geconfronteerd wordt, weet hij beter hoe hiermee om te gaan. Ook is het meteen een duidelijk signaal dat de leerkracht bereidt is hierover te praten.

Verder is het belangrijk een veilig omgeving te creëren. Wanneer een jongere iemand of iets verliest, moeten zij kunnen terugvallen op een veilige omgeving. De wereld lijkt op dat moment niet veilig. Daarom moet de school deze omgeving op voorhand realiseren. Dit begint op het laagste niveau: de klas. Er moet een goede, warme en veilige sfeer zijn in de klas.

Dit zijn enkele tips:

    * Het uiten van gevoelens moet toegelaten zijn. Als leerkracht of medeleerling zeg je     bijvoorbeeld niet dat de persoon niet bang mag zijn.

    *  Er moet een middenweg zijn tussen de overheersing van de leerkrach en vrijheid van de leerlingen.

    * Open communicatie: over alles mag gepraat worden, niets is taboe.

    * De leerkracht moet sterk in rol zitten: vul je rol persoonlijk in zodat er eigenschappen van jezelf inzitten. Jongeren vinden dit waardevol.

    * Toon tijdens de les betrokkenheid en voel mee met de leerling.

    *  Zorg voor structuur: met duidelijke regels en structuur voelt het kind zich veiliger. Zij moeten ook weten wat er gebeurt indien hun gedrag niet door de beugel kan.

    * Deze leeromgeving moet je als school op voorhand realiseren. Op die manier ben je als schoolteam voldoende voorbereid wanneer het zover is. Indien er geen goede preventie is, heeft de leerling niet het gevoel dat hij zijn gevoelens kan uiten op school.

    * Als school is het handig reeds op voorhand ondersteunend materiaal te voorzien dat je zowel preventief als curatief kan gebruiken.  Kant en klaar materiaal is bijvoorbeeld te vinden op volgende site: www.kuleuven.be/thomas/page/rouwen-op-school

µ Verder is het belangrijk om een open communicatie te bevorderen. Dit kan onder andere door:

    * gevoelige onderwerpen niet uit de weg te gaan;

    * actief te luisteren;

    * jongeren alles te laten zeggen en vragen hoewel het taalgebruik toch wel grenzen kent.

    * Tijdens de communicatie moet je ervoor zorgen dat anderen je niet storen. Kies een rustige en aangename plaats uit om het gesprek te laten plaatsvinden.

    * Eventueel is het mogelijk een extra ruimte in het klaslokaal te voorzien waar de leerling zich kan afzonderen en een moment voor zichzelf kan nemen.

Vele begeleiders en leerkrachten blijven het moeilijk vinden om een leerling te troosten. Dit komt vooral doordat alle leerlingen anders rouwen en dus reageren op hulp. Enkele algemene tips zijn:

    * Stel jezelf kwetsbaar op: je mag praten over eigen ervaringen, maar overdrijf hier zeker niet in,

    * Probeer het kind niet af te leiden van de pijn,

    * Laat de tranen maar vloeien, huilen is niet verboden,

    * Stel open vragen,

    * Luister actief naar de leerling.

Soms is een luisterend oor reeds voldoende om een leerling te troosten.

Eén van de manieren waarop een kind kan reageren is met woede. Vermijd de jongere te bestraffen hiervoor. Probeer te achterhalen waar deze woede vandaan komt en welke gevoelens er achter schuilen. Tracht langs de andere kant ook geen extra toegevingen te doen om de leerling te troosten. Je voelt jezelf er beter door, maar je bewijst het kind er geen dienst mee. Maak ook duidelijk dat het niemand zijn schuld is.

Als laatste is de afstemming tussen de school en het thuisfront cruciaal. Iedereen dient te weten wat er gebeurt, zowel thuis als op school. Het is van belang aan elkaar door te geven welke veranderingen er opgemerkt worden. Ook religieuze en culturele verschillen kunnen relevant zijn om te bespreken met de ouders.

Uiteraard zijn er buiten de tips ook enkele suggesties wat je beter niet doet:

    * Het kind aanspreken waar andere bijstaan.

    * Ongevraagd adviezen geven: ‘Als ik jou was…’.

    * Een oordeel geven of het allemaal beter weten.

    * Clichés gebruiken: ‘Het gaat wel weer over’, ‘Het hoort bij het leven’, ‘Je opa was ook al oud en dement’ of ‘Van kanker ga je altijd dood’.

    * Verbieden dat het kind na verloop van tijd nog bezig is met het verlies en de veranderingen.

    * Zo hard zoeken naar oplossingen dat je vergeet te luisteren.

    * Zelf het gesprek volpraten met voorbeelden en eigen ervaringen.

    * Gevoelens afnemen door te doen alsof het allemaal niet zo erg is.

    * Uit je rol gaan: een leerkracht hoeft geen therapeut of psycholoog te zijn.

Actualiteit

10 jaar euthanasie in België - Waar staan we vandaag?

Bronnen

http://www.een.be/programmas/koppen-xl/kom-mij-maar-halen
http://vtm.be/hart-voor-mekaar/artikel/bart-verbeeck-wil-vredig-sterven-0
http://nl.wikipedia.org/wikihttp://nl.wikipedia.org/wiki/Euthanasie_in_Belgi%C3%AB/Tot_altijd
http://www.e-gezondheid.be/hoeveel-gevallen-van-euthanasie-belgie/breve/853
http://www.gezondheid.be/index.cfm?fuseaction=art&art_id=3326
http://mens-en-gezondheid.infonu.nl/diversen/68588-euthanasie-voor-of-tegen.html
http://nl.wikipedia.org/wiki/Palliatieve_zorg 

Film: Tot altijd - Nic Balthazar

Documentaire: Dox: I helped my daughter die (Dinsdag 16 oktober om 21u op Acht)

Lezing: Manu Keirse palliatieve zorg en euthanasie (Woensdag 19 december om 20u in CC Bilzen)

Boek: VERLIEFDE, E. & FIDDELAERS, R., Ruimte voor verdriet: omgaan met kinderen in verliessituaties, ACCO Leuven, 2005, eerste druk, 137 pagina’s.